اربعین؛ معجزه ای در قلب تاریخ شیعه | ضرورت مستند سازی زوایای حرکت اربعین

اشاره: معجزه را پدیده‌ای دانسته‌اند که بشر عادی از آوردن آن ناتوان است و با حساب و کتاب معمولی و مادی نمی‌توان تحقق آن را امید داشت. معجزه، به کارگیری اسباب فرامادی است و تصرف در عالم خاک به مدد سرّ هستی. روزنه‌ای به ملکوت عالم است و درنوردیدن قوانین عالم عنصری. دریدن حجاب عالم شهود است و ارتباط با عالم غیب.

«معجزه» قوانین دنیای زمینی را در پرتو نظامات آسمانی بر هم می‌زند و می‌شکافد و از دل این لایه رویین، نقبی به راز هستی می‌گشاید و نوری از عالم معنا می‌افشاند.

بسیاری از پیامبران الهی برای اثبات حقانیت خود معجزه آورده‌اند و بدان، ارتباط با حقیقت عالم و باطن آن را نمایانده‌اند. اما هیچ یک از ما در عهد انبیای بزرگ الهی نبوده و اثر اعجازآمیز آنان را ندیده‌ایم. جز قرآن کریم معجزه جاوید پیامبر خاتم که سند حیات آخرین شریعت الهی و نشان افتخار و بالندگی اسلام است.

اما آیا در عصر پرهیاهوی ما و در هنگامه این همه ادعا و غرور که از تسخیر فضا و شکافت اتم و فن‌آوری اطلاعات برای بشر امروز پدپد آمده همچنان از معجزه‌ای می‌توان یاد کرد؟ در زمانه‌ای که قدرت علمی بشر بسیاری از امور ناشدنی و مستبعد را تحقق بخشیده آیا می‌توان همچنان از امری غریب که فوق توان مادی بشر باشد سراغ گرفت؟

آری! یک رخداد غریب و یک حادثه منحصر به فرد و غیر قابل باور همه ساله در گوشه‌ای از عراق عرب پیش روی میلیون‌ها انسان محقق می‌شود و همه جهانیان را به تحدی می‌کشاند... معجزه حسین، معجزه مکتب اهل بیت(ع) که همه ساله در ایام اربعین حسینی دست قدرت خدا از اعماق باطن عالم بیرون می‌آید و به محبت آل محمد (ص) و عشق اباعبدالله قدرت‌نمایی می‌کند.

برای فهم این رخداد بزرگ و کنکاش ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی اربعین خبرنگار خبرگزاری رسا، سراغ حجت الاسلام والمسلمین محمدعالم زاده نوری استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیأت علمی پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی رفته و گفت‌وگویی را با وی ترتیب داده که متن این گفت‌وگو در ادامه تقدیم می شود.

رسا – با عرض سلام، ابتدا در مورد اصل واقعه اربعین برای ما توضیخ بدهید و این که چه نیرویی این جمعیت را همه ساله با پای پیاده به سمت کربلای معلی می کشاند؟

بسم الله الرحمن الرحیم، بنده هم خدمت شما عرض سلام و ادب و احترام دارم.

اربعین یک رخداد به ظاهر ساده است، این که شیعیان مکتب امام حسین(ع) همه ساله در ایام اربعین از نقاط مختلف عراق و نیز از سایر کشورها برای زیارت امام خود به سوی کربلای معلی حرکت می‌کنند. بسیاری با پای پیاده از منزل خود و برخی نیز با وسایط نقلیه تا نجف و از آنجا پیاده تا کربلا.

حضوری میلیونی بدون دعوت رسمی دولت ها

ولی آیا کسی باور می‌کند که این بزرگترین گردهمایی کل تاریخ بشریت با حضور بیست و پنج میلیون انسان بدون هیچ گونه دعوت و تبلیغ و اطلاع‌رسانی و بدون هیچ گونه فراخوان و سازماندهی و برنامه‌ریزی و بدون هیچ گونه نظام و مدیریت، هر سال بهتر از سال قبل در یک نقطه محروم و مظلوم برگزار گردد؟

برترین اجتماعات تاریخ بشر را نام ببرید. کدام‌یک از آنان بدون فراخوان و بدون اطلاع‌رسانی و کاملا خودجوش و مردمی برگزار شده است؟

اربعین بی شک معجزه تاریخ است

شما هم مانند همه دیگران هیچ عامل دنیوی سراغ ندارید که بتواند ده‌ها میلیون انسان را در شرایط مشقت‌بار و پرتعبی به قرارگاهی کشاند و برای چندین روز سرپا نگاه دارد. اما در گوشه‌ای از این دنیای پرغوغا، یک نیروی بسیار مهیب و یک انرژی بسیار غریب، میلیون‌ها انسان را از جوان و کودک و پیر، سالم و علیل، زن و مرد، ضعیف و قوی، باسواد و بی‌سواد، عالم و عامی، فقیر و غنی، کوچک و بزرگ و ... به بیابان می‌کشاند تا بدون هیچ الزام یا دعوتی مسافتی دست کم به طول 80 کیلومتر را با پای پیاده در شرایطی بسیار دشوار بپیمایند و عشقی را بنمایانند.

آنهم بی‌اعتنا به خطر ناامنی و احتمال ترور و اخبار متوالی انفجاراتی که مرتب ده‌ها بل صدها کشته و زخمی به جای گذارده است... و مگر معجزه چیست؟

رسا – به عقیده شما چرا زیارت اربعین این قدر مورد اهمیت قرار گرفته است؟

دلیل این مسأله روشن است، چون زیارت اربعین را از نشانه‌های شیعه برشمرده‌اند.

عن أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيِّ (ع) أَنَّهُ قَالَ: عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْخَمْسِينَ وَ زِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَ التَّخَتُّمُ بِالْيَمِينِ وَ تَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ.

امام حسن عسکری (ع) فرمودند: نشانه‌های مومن (شیعه) پنج چیز است؛ 50 رکعت نماز (واجب و مستحب) در روز، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک سودن، و بسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.‏

به این ترتیب نمی‌توان گفت این جمعیت خروشان بدون دعوت و فراخوان، و بدون هماهنگی و سامان‌دهی و بدون مدیریت و نظام گرد‌آمده‌اند. دعوتی آسمانی، فراخوانی تاریخی، سامانی فرامادی و نظامی عرشی در آن وجود دارد که تنها با دیدة جان، نمایان می‌شود.

نرخ جمعیت هر سال افزایش پیدا می کند

مراسم زیارت اربعین در زمان دولت ظالم صدام در عراق برگزار نمی‌شده و از سال 1425 قمری (2004 میلادی) به صورت کاملا مردمی در عراق به پا شده است. همه کسانی که در طول این سال‌ها به این زیارت مشرف شده‌اند و توفیق حضور در این سیل انسان‌های عاشق را داشته‌اند معترف‌اند که نرخ جمعیت این حرکت خروشان به صورت تصاعدی در هر سال نسبت به سال قبل افزایش یافته است.

نفس چنین اجتماعی در تاریخ بشری بی‌نظیر و شگفت‌انگیز است. به یاد آوریم که بزرگترین اجتماع انسانی در تاریخ کشور ما ایران مراسم تشییع پیکر مطهر حضرت امام در سال 1368 بود که حدود 11 میلیون نفر در آن شرکت داشتند. درصد عظیمی از این جمعیت خروشان صبح روز تشییع به مصلای امام آمدند و تا عصر پس از خاک‌سپاری پیکر مطهرش به خانه بازگشتند.

اکنون تصور کنید جمعیتی بیست و چند میلیونی چند روز در شرایط آب و هوایی دشوار، سرما و گرما و باران و گرد و خاک به سوی کربلا می آیند. طی این چند روز نیاز به آب و غذا و مسکن و سرپناه و رخت‌خواب و استراحت و فضای بهداشتی و امکانات درمانی و ... چه میزان است؟ اما می بینید که همه مردم خود جوش به صحنه می آیند و مدیریت این مراسم بزرگ را بدون هیچ دستمزدی قبول می‌کنند.

رسا – یکی از مسائل جالب در مورد اربعین ترکیب جمعیتی آن است، در این باره هم توضیحی بفرمایید.

این جمعیت عظیم خروشان ترکیبی بس شگفت دارد: مردمانی از همه ملیت‌ها، از کشورهای عربی، مانند سوریه و لبنان، قطر و کویت و یمن و بحرین و حجاز، از همه استان‌های کشور ایران،‌ از اروپا و آفریقا، از شرق آسیا، پاکستان و هند و برخی کشورهای آمریکایی.

مرد و زن و کوچک و بزرگ، پیرمردها و پیرزن‌های ناتوان و برخی کسان دیگر که علی‌رغم نقص جسمانی با مشقت مضاعف یا با عصا و ویلچر در این مسیر حضور داشتند. خانواده‌هایی که نوعا کودکان خود را هم همراه آورده بودند. کودکانی در کالسکه و کودکانی که بخشی از مسیر را می‌دویدند و تکان دهنده‌تر کودکانی در آغوش مادران و پدران در این مسیر پرتعب قرار دارند.

خانواده‌هایی که یک دام مانند گوسفند یا بزغاله‌ای نیز همراه خود کرده و به دنبال می‌کشیدند تا در منای عشق قربانی‌اش کنند، کسانی علم به دوش، با نوشته‌هایی مانند لبیک یا حسین، یا اباعبدالله، یا اباالفضل العباس در حال حرکت اند.

و بسیاری با پای برهنه همگی در این سفر تمرین اقتدا به حسین بن علی(ع) می‌کنند؛ در بریدن از همه دارایی‌ها و سرمایه‌ها و در این که برخورداری‌های خود را یکسر در طبق اخلاص نهند و سرافکنده و شرمسار از این که بیش از این در چنته ندارند به سوی محبوب تقدیم سازند.

رسا –قدم گذاشتن در مسیر امام حسین(ع) چه فواید فردی و اجتماعی برای انسان دارد؟

به عقیده من همگی در این سفر تمرین هجرت می‌کنند، یا نه ... هجرت کرده‌اند. هجرت به معنای ترک است. گاهی این هجرت ترک خانه و دیار و سرزمین است، گاهی ترک راحت و آسایش، گاهی ترک زن و فرزند و دوست و ... خلاصه همواره ترک تعلقات.

و من یخرج من بیته مهاجرا الی الله و رسوله ثم یدرکه الموت فقد وقع اجره علی الله

فاصله میان نجف و کربلا حدود 80 کیلومتر است. تیرهای برق در وسط مسیر جایگاه دقیق زائر را مشخص می‌کنند. بیش از 1400 تیر که میان آنها حدود 50 متر فاصله است و بر روی هریک شماره‌ای درج شده که قرارگاه کاروان‌ها را مشخص می‌کند.

در میانه این مسیر مردمی عاشق در حرکت‌اند؛ سرهایی در گریبان و چشم‌هایی خیره و مدهوش، برخی ذکر بر لب و اشک بر گونه، برخی دست بر سینه و زمزمه‌خوان، برخی نالان و گریان،‌ برخی سینه زنان و هروله کنان، برخی در حال گفتگو ... کاروان‌هایی که به صورت گروهی نوحه‌ای می‌سرایند و کسانی که به آهنگ روضه‌ای سینه می‌زنند.

سید الشهدا را مصباح الهدی و سفینه النجاه نامیده‌اند. یعنی هم چراغ هدایت است و هم کشتی نجات، هم جاده را می‌نمایاند و هم به خوبی می‌رساند. هم راهنمایی می‌کند و هم راهبری. هم نسخه است و هم درمان. هم باید به او نگاه کنی و درس بیآموزی هم باید به او دل بدهی و در کشتی هدایتش بنشینی تا تو را به آنجا که خاطر خواه اوست بکشد.

اشک بر حسین(ع) مایه طراوت جان است و نشاط روح

اشک بر حسین(ع) مایه طراوت جان است و نشاط روح. اندوه حسین شادی می‌آفریند و عزای او آرامش می‌زاید نه که غصه و افسردگی بیفزاید. با این ناله و سوگ ارتباط با عالمی برقرار می‌شود که انسان اساسا متعلق به آن است. همان نیستانی که عهد ازل در آن بسته شده است و همان باغ ملکوتی که مرغ دل در آن بار آمده است.

این اشک و ناله بر هزار قهقهه‌ که از سر غفلت و غرور برآمده ترجیح دارد و دل‌های غمزده را شادتر و لطیف‌تر می‌گرداند. بر خلاف شادی‌های کاذب مادی که از غفلت و لغو و لهو و لعب پدید می‌آید و انسان را از قرارگاه خود دورتر می‌کند و غصه نهانی انسان را بیشتر می‌سازد، شعف و ابتهاج و طراوتی که از این ارتباط حاصل می‌شود، یک شادی حقیقی است البته به ظاهری از مقوله اشک و ناله و آه که مبدأ و منتهی و مسیر را بازگو می‌کند و انسان را در جایگاه انسانی خود مستقر می‌گرداند.

شاید اگر این مسیر طولانی را همه از سنگ‌های معدنی گران‌قیمت بلکه از طلا بپوشانند قدر و منزلت و ارزش آن را ادا نکرده و حقش به جا نیاورده باشند. نه «شاید» که بی‌تردید.

اما خدا کند این مسیر را همین گونه نگاه دارند تا طبیعت عاشورای 61 هجری دست ناخورده تداعی شود و مظلومیت کاروان حسین بی‌تحریف انتقال یابد. این مسیر را همین گونه نگاه دارند تا گرد و غبار کربلا بر سر و صورت و لباس زائران نشیند و قدر و منزلت آن را بیشتر گرداند.

این مسیر مسیری است که زمانی حسین و زینب و عباس و اکبر و قاسم و کسانی که سیدالشهدا برترین اصحاب و شایسته‌ترین یاران تاریخ خواندشان از آن عبور کرده‌اند و امروز نیز بی شک قدمگاه امام زمان است. اگر امام عصر همه ساله در مراسم حج حضور دارد و جمعیت بی‌تاب امت اسلامی را میزبانی می‌کند بی‌تردید در میان این جمعیت گسترده شیعه حضور دارد و میزبانی آنان را بر عهده گرفته است. مگر نه این که عنایت خدا به زائران حسین بیش از زائران خانه خود در مکه مکرمه است؟

رسا – شما خدماتی که در طول این مسیر به زوار امام حسین(ع) صورت می گیرد را چگونه تحلیل می کنید؟

به خوبي معلوم نيست آیا انتقال احساس به ديگران، اساسا امکان پذیر است یا محال؟ پاسخ دادن به این سوال بسیار دشوار است. گویا باید گفت انتقال کامل احساس از طریق زبان و قلم و فیلم و عکس و توصیف و تبیین امکان‌ناپذیر است؛ اما به هر حال و بی‌تردید بخشی از آن را از طریق این ابزارهای پرلکنت می‌توان انتقال داد و اگر این اعتقاد نمی‌بود اکنون قلم در دستان نمی‌گردید.

صحنه های اربعین غیر قابل توصیف است

صحنه‌های شگفتی که در این مسیر نورانی ملاحظه می‌شود همه تحت شمول این قاعده نه قابل توصیف است و نه قابل کتمان. پس به اندازه وسع خود از آن یاد می‌کنیم:

تقریبا از آغاز ماه صفر یعنی بیست روز پیش از اربعین، موکب‌ها یعنی همان هیأت‌هایی که پذیرایی و خدمت زوار ابا عبدالله را رقم می‌زنند، امکانات و اقلام مورد نیاز را برای استقبال بزرگ آماده می‌سازند. چادرها را به پا می‌کنند. مواد غذایی، ظرف، رخت‌خواب، تجهیزات و امکانات را گرد می‌آورند. به نظر می‌رسد این مردم مهربان، دارایی خود را در طول سال جمع می‌کنند تا در این چند روزه به پای زائران عاشق حسین قربانی سازند.

همان گونه که زائران کربلا در این چند روز از تعلقات مادی دست می‌شویند و به گرد حرم یار می‌آیند، این میزبانان مخلص نیز از مال و دارایی و توان خود در این ایام دل برمی‌کنند و همه را در طبق اخلاص به ساحت ارباب تقدیم می‌دارند.

این جمعیت ده‌ها میلیونی را برای چندین روز آب و غذا دادن و رسیدگی کردن، و مشقت سفر پیاده را از دوش آنان کاستن همتی فراز می‌خواهد و بیش از آن عشقی خالصانه. چیزی که تا نبینی باورش نمی‌کنی. ببینی هم ...

جالب بلکه شگفت این که حضور امکانات دولتی در این میان بسیار نامحسوس و اندک است. جز تأمین آب این موکب‌ها که با تانکرهای بزرگ صورت می‌گیرد و برخی از ایستگاه‌های درمانی و یکی دو پست امداد و آتش نشانی هیچ امکان دولتی دیگری به چشم نمی‌آید. به وضوح مشهود است که اگر این مقدار همکاری نهادهای دولتی هم نمی‌بود کار میهمان‌نوازی و خدمت‌رسانی این جمعیت میلیونی بدون هیچ اختلالی توسط همین مردم پیش می‌رفت.

تأمین مکان استراحت چه چادر و چه ساختمان‌ها، همراه با امکانات بهداشتی، آب گرم، رخت‌خواب، تشک، پتو و بالش برای این همه زائر کمترین خدمتی است که فراهم آورده‌اند.

انواع پذیرایی در ایستگاه‌های صلواتی حیرت‌آور است؛  وعده‌های متعدد غذا، انواع پلو و خورش، لقمه‌های نان و کباب، بریانی، لوبیا، حلیم، عدسی، غذاهای محلی، آش، فرنی و...

انواع نوشیدنی از آب خنک، چای شیرین، شربت، قهوه، آب‌میوه، نوشابه و ... که نوعا با اصرار و التماس پیش روی زائر قرار می‌گیرد. میوه‌های رنگارنگ که در طول مسیر به زائران عرضه می‌شود: نارنگی، پرتقال، موز، سیب و...

سینی‌های بزرگ خرما در فواصل بسیار کوتاه در میانه مسیر که نوعا با ارده و گاه با کنجد طعم گرفته و انرژی زائر را ترمیم می‌سازد. گونه‌های متنوع تنقلات از بیسکویت، کیک، چیپس، شکلات، آب نبات چوبی، نقل، و ... که برای کودکان لذت‌بخش و شیرین است، خستگی آنان را می‌زداید و تبسم آنان را می‌گشاید. همچنین سیگار برای بزرگ‌ترها.

دام هایی از گوسفند و گاو و شتر که منتظرند تا پیش پای زائران ارباب قربانی شوند و بخشی از نیاز غذایی آنان را با افتخار فراهم آوردند، نانوایی‌های میان راه که نان مورد نیاز زائران را طبخ و تأمین می‌کنند.

همه انواع مایحتاج مانند تسبیح، عطر و ادکلن، جوراب و دمپایی و شارژر موبایل، سه راهی برق و نیز لوازم بهداشتی و درمانی از قرص و دارو، مراکز درمانی، دستمال کاغذی.

علاوه بر این ایستگاه‌های اتصال مجانی و خدمات تلفنی، ایستگاه‌های ارشاد التائهین (راهنمایی گمشدگان)، دکه‌های اسکافی (یعنی‌ تعمیر کفش و کیف) و نیز اقلام فرهنگی مانند اطلاعیه‌ها، برگه‌های مسائل شرعی، ادعیه، خصوصا زیارت اربعین .. بر حیرت تو می‌افزاید.

همه خدماتی که در حق تو می‌شود تو را شرمنده می‌کند اما شاید آن زمان که پیرمرد کهن‌سال ظرف آبی در دست گرفته و با اصرار پیش از غذا بر دستان تو آب می‌ریزد از همه بیشتر وجود تو را منفعل می‌سازد.

اين خادمان پاک‌دل برای خدمت به زوار ارباب از هم سبقت می‌گيرند و هر یک به دنبال خدمتی تازه و يا طرحی نو می‌گردند. یکی می‌پرسد در طول مسیر چه غذایی نخورده‌اید تا برایتان تهیه کنیم؟

در میان این خادمان، عالمان جلیل القدری که با لباس مقدس روحانیت به خدمت افتخار می‌کردند از جلوه‌های بس دیدنی بود و نیز کودکان عاشقی که به تأسی از بزرگ‌ترهای خود آب و چای و دستمال و برگه‌های دعا و اقلام فرهنگی توزیع می‌کردند و پیرمردان چروکیده کهن‌سالی که به اصرار پیش روی تو خم می‌شدند و با پذیرایی آب و میوه و غذا عرض ارادت می‌کردند.

اربعین و بهشت

در این مسیر نور تقریبا هر چه اراده کنی همان لحظه برایت آماده است. مانند بهشت، اگر تشنه شوی و نگاهت را اندکی بچرخانی میز آب را می‌بینی یا سقایی که با ظرف آبی به اصرار می‌خواهد افتخار این خدمت را به او بدهی. اگر گرسنه‌ باشی انواع غذاها و خوراکی‌ها برای تو آماده است و...

رسا – حضور مردم ساده و بی آلایش عراق در خدمت رسانی به این سیل جمعیت چه توجیهی دارد؟

از جلوه‌های دیگر این سفر مردم مهمان‌نواز عاشقی هستند که از روستاهای اطراف به مسیر اصلی راه‌پیمایی می‌آیند و با اصرار زائدالوصفی تقاضا می‌کنند شام را مهمان آنان باشید و شب را در منزل آنان بگذرانید و منزل آنان را به نور قدم‌های زائران حسینی متبرک و منور گردانید، آنگاه انواع اسباب پذیرایی با عشق و شور برای شما تهیه کرده‌اند؛ از غذا و رخت‌خواب و آب گرم برای حمام و حوله و ... که انگشت حیرت شما را بی اختیار به سوی دندان می‌برد و چشمان تو را از شدت شگفتی خیره و اشکبار می‌سازد.

نزدیک کربلا که می‌رسید مقداری از تراکم این خدمات در جاده کم می‌شود. دو احتمال برای این حکایت وجود دارد. یکی این که جمعیت انبوه زائران لحظه به لحظه رو به ازدیاد رفته و خدمت‌رسانی دشوارتر شده است. دوم این که تقریبا از نیمه راه رفت و آمد ماشین‌های خصوصی ممنوع شده و جاده مجاور تنها در اختیار تریلی‌های 18 چرخ عظیم‌الجثه‌ای است که با کانتینرهای بزرگ جابجایی مسافران را بر عهده دارند.

در این شرایط آوردن تدارکات مورد نیاز جز از بیراهه غیرممکن به نظر می‌رسد. تدابیر امنیتی هم این موضوع را دشوارتر می‌کند.

در میان این خدمات از همه زیباتر و شیرین‌تر میهمان‌نوازان مخلص و مهربانی که زائر کوفته و رنجیده را به دستان عاشق خود مشت و مال می‌دهند یا بدن خسته و پاهای پر آبله آنان را مرهم می‌نهند و به زبانِ لطف، دل‌جویی و رسیدگی می‌کنند. ماساژ و مشت و مال، کوفتگی حاصل از این راه‌پیمایی طولانی را به خوبی از بین می‌برد و طراوتی وصف ناشدنی برایت پدید می‌آورد و آلام و تعب تو را می‌زداید.

اربعین و مسیر کاروان اسرای کربلا

بله بدون شک چراکه دراین سفر گویا بی‌اختیار به خود می‌گویید این جمعیت خسته و بی‌رمق که توان حرکت خود را از عشق به حسین(ع) به دست آورده است در میان راه نه تازیانه خورده و نه بر خار مغیلان گذشته و نه بر شتر بدون کجاوه و عماری سوار شده و نه اندامش به زیر غل و زنجیر، بی‌حائل بر پشم خشن شتر ساییده و نه دشنام و ناسزا و سخن درشت شنیده و تحقیر شده و نه آتش از بام بر سر و روی او باریده است.

آن وقت به یاد کاروان سوگوار زینب و سجاد می‌افتید که ای کاش کسی دست و پای مجروح آنان را مرهم می‌نهاد و کوفتگی سفر سخت آنان را می‌گرفت و کسری از این لطف سرشار و از این هزار مهربانی نصیبشان می‌ساخت.

رسا – کارکردهای سفر اربعین را بیان کرده و بفرمایید اساسا چه تفاوت هایی بین این حرکت و فریضه عظیم حج وجود دارد؟

تمام کارکردهای معنوی و اجتماعیِ گردهمایی بزرگ حج ـ حتی از جهاتی برتر و کامل‌تر ـ در این سفر مشاهده می‌شود. از حیث جمعیت حدود 6 برابر جمعیت حج در زیارت اربعین حضور می‌یابند. از حیث مشقت به مراتب از سفر حج دشوارتر و سنگین تر است.

اقل مسافت پیاده‌روی از نجف تا به کربلا است که حدود 80 کیلومتر است؛ در حالی‌که بیشترین پیاده‌روی در سفر حج به 20 کیلومتر نمی‌رسد. امکانات عمومی این سفر همه مردمی است؛ در حالی‌که در سفر حج دولت عربستان تمام نیروی خود را برای برقراری باشکوه مراسم حج بسیج می‌کند. ترکیب جمعیتی کاملا یک دست و همه شیعه‌اند؛ در حالی‌که در سفر حج از فرق مختلف اسلامی حضور دارند.

در سفر حج هر کاروان برای خود نوعی استقلال دارد و جز در مراسم واجب حج (طواف و سعی، وقوف در عرفات و مشعر و مراسم منی)، مرز پنهانی میان خود و دیگران احساس می‌کند در جذب امکانات، در انتخاب مکان، در برنامه ریزی و ... در حالی‌که در این سفر همه با هم همراه می‌شوند و در طول این مسیر در متن یک جمعیت میلیونی همه با هم و با یک آهنگ حرکت می‌کنند؛ همه بر سر یک سفره و یک گونه پذیرایی می‌شوند و همه با هم از امکانات یکنواخت موجود بهره می‌گیرند.

همان گونه که مراسم با شکوه حج میعادگاه سالیانه امت اسلامی است و قدرت بی‌نظیر حضور اسلام را می‌نمایاند و احساس هویت مشترکی پدید می‌آورد، اجتماع بی‌نظیر زیارت اربعین هم میعادگاه سالیانه شیعه در بزرگ‌ترین کانون شیعی جهان و بزرگ‌داشت بزرگ‌ترین حماسه تاریخ بشری است و احساس هویت مشترک شیعیان جهان را در پی دارد.

همه ما قدرت عظیم امام حسین(ع) را در بسیج توده انسان‌ها با آغاز ماه محرم و دهه عاشورا درک کرده و شاهد بوده‌ایم اما زیارت اربعین در مقایسه با آنچه در شهرها و محلات رخ می‌دهد به سان مراسم حج در مقایسه با مراسم نماز جمعه است! اگر مشاهده عظمت و معنویت حج و اعلام حضور در آن برای هر انسان مسلمانی از آن جهت که مسلمان است دست کم یک بار در تمام عمر واجب است بی‌تردید اعلام حضور و ابراز ارادت در زیارت اربعین و مشاهده این عظمت بی‌نظیر و معنویت همراه با عشق و شور و حماسه نیز برای هر شیعه عاشقی از آن جهت که پیرو مکتب اهل بیت است ضروری است.

ايجاد پيوند قلبي و احساس برادری و اخوت میان شيعيان در اربعین

اين گردهمايي در ايجاد پيوند قلبي و احساس برادری و اخوت میان شيعيان بي‌نظير است. همگان بر سر اين سفره گسترده چندان لطف و محبت دريافت كرده‌اند که از صميم جان شرمسارند و در اين مدرسه احسان اهل محبت و احسان بار آمده‌اند. زائری گفت تصمیم گرفته‌ام به شهر خود که رفتم به همه خدمت کنم و به خانه خود كه رفتم به اهل خانه خود محبت کنم. آنها هم دوست‌دار و موالی امام حسین هستند. نیت کرده‌ام که خادم آنان شوم و به این نیت به آنان احسان کنم.

از ديگر بركات اين سفر معنوي افزايش ايمان زائران است. مشاهده تجليات ايمان ديگران، ريشه ايمان را در جان مستحكم می‌گرداند. آنهم این ایمان عمیق در این مقیاس و با این وسعت. مصداق کونوا دعاة الناس بغیر السنتکم ...

رسا –  آینده این حرکت بزرگ به کجا می انجامد؟

دو سوال مهم در باره این خروش عظیم ذهن هر بیننده‌ای را می‌نوازد؛‌ یکی این که این موج خروشان با چه نیرویی و با چه اذنی پدید آمده است؟ این سوال تنها در صورتی بی‌جواب می‌ماند که اعجاز و ارتباط با غیب عالم را نپذیرفته باشیم. این انرژی متراکم و این حماسه خارق العاده جز به نیروی خون حسین جاری شدنی نبوده و نیست.

دوم این که این داستان به کجا خواهد انجامید؟ اگر این افزایش تصاعدی جمعیت با همین آهنگ و شتاب ادامه یابد این موج خروشان به کجا خواهد رسید؟ آیا انتقام خون حسین در امتداد این پویش پرطنین گرفته خواهد شد؟ آیا این رودخانه‌های خروشان بهم وصل خواهد شد و شبکه حرکت شیعی جهانی را تشکیل خواهد داد و اوضاع جهان را دگرگون خواهد ساخت؟ بی‌تردید.

این جریان مستمر تاریخی روز بروز متمرکزتر و فشرده‌تر می شود

گویا ظهور آخرین حجت خدا (عج) به همین حرکت مواج گره خورده است. امام عصر در صبح ظهور، خود را به جدش حسین (ع) معرفی می‌کند. بنابراین پیش از ظهور آن حضرت، حسین بن علی باید شخصیتی جهانی و شناخته شده داشته باشد تا ـ به زبان منطقیان ـ معرِّف از معرَّف اجلی و اعرف باشد. یعنی آنگاه زمینه ظهور فراهم می‌گردد که جهانیان با نام حسین آشنا باشند. این تلاطم جمعیت انسانی عزای حسین را در جهان اقامه خواهد ساخت و آوازه سید الشهدا را بر بام جهان منعکس خواهد کرد و زمینه ظهور فرزند رشیدش مهدی را به عنوان منتقم خون او و مصلحی که جریان اصلاحی حسین را به سرانجام می‌رساند فراهم خواهد کرد.

به این ترتیب این جریان مستمر تاریخی روز بروز متمرکزتر و فشرده‌تر می‌شود و سیل خروشانی پدید می‌آورد که بنیان ظلم و کفر و نفاق را بر باد خواهد داد.

سرزمین عراق خصوصا کربلا و نجف ذخیره تاریخ است. چه رازی در این سرزمین وجود دارد که عمده پاکان تاریخ، پیامبران بزرگ فضیلت، و منادیان خوبی‌ها و ارزش‌ها در این سرزمین حضور یافته اند. مسجد سهله و مسجد کوفه سرّ غریبی در دل دارد. مقام حضرت آدم، حضرت نوح، خانه ابراهیم خلیل، مقام امام زین‌العابدین و امام جعفر صادق(ع) یادگار عبادت‌ها،‌ مناجات‌ها و نیز کرامت‌ها و قضاوت‌های امیرالمومنین، کشتی نوح، توبه آدم، جان فشانی مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و ...

از طلیعه خلقت انسان، آدم ابوالبشر در نجف اشرف حضور یافته و در مسجد کوفه عبادت کرده است و در پایان تاریخ نیز امام آخرین عج در مسجد سهله اقامت خواهند داشت و مسجد کوفه را مرکز فرماندهی و حکومت خود خواهند ساخت.

یک کانون مشترک که خوبان و پاکان در آنجا اعلام حضور و تجدید پیمان می‌کردند و همواره بر روی نوار بلند تاریخ قرارگاهی بوده که همه خوبان را به هم متصل می‌ساخته و دست آنان را در دست یک‌دیگر می‌نهاده و پیوند و اتحادی میان آنان برقرار ساخته است.

حال و هوای عراق با مدینه و مکه هم متفاوت است. توگویی ارتباط با کل تاریخ برقرار می‌کنی. جای همه انبیا و اولیا قرار می‌گیری و به همه انبیا و اولیا اقتدا می‌کنی. احساس پیوند و اعلام پیوند با آنان می‌کنی.

رسا – شما چه پیشنهادهایی برای بهتر برگزار شدن این راهپیمایی بزرگ دارید تا احیانا توسط صاحبان مواکب مورد توجه قرار بگیرد؟

اين سفر يك سفر معنوي و يك سلوك روحاني است که نياز به آرامش و خلوت دارد. اما متأسفانه سر و صداي فراوان محيط و بلندگوهاي نامهرباني كه با صدای خشک و گوشخراش خود مداحی‌های تند عربي را به گوش زائر فرومي‌كنند آرامش لازم براي اين عروج آسمانی را بر هم می‌زنند و فرصت خلوت را تنگ مي‌كنند. بگذریم که برخی زائران به همین نوای دلسوز مداحي سینه می‌زنند و گريه مي‌كنند اما کثرت انواع صداها و ریتم‌ها و شدت و قوت سیستم‌ها کلافه کننده و بی‌سامان است و نیاز به مدیریت قاطع دارد.

به نظر می‌رسد بهترین پیشنهاد برای این حرکت، نوای زنده خود مردم در طول مسیر و زمزمه سرودهایی است که باید از پیش آماده و آموخته شود. وقتی زائر امام حسین(ع) خود در عزاداری شریک می‌شود احساس قرابت بیشتری می‌کنند و خستگی نمی‌شناسد. همان‌گونه که در دسته‌های سنتی عزا، همه‌ی جمعیت، حضور فعال دارند و از این حضور احساس شعف و نشاط می‌کنند.

دولتی ها دخالت نکنند

همان گونه که پیش از این هم گفتیم عمده خدمات این گردهمایی بزرگ به صورت مردمی ارائه می‌شود. این موضوع شکوه و عظمت کار را بسیار افزوده است. این حضور مردمی را باید قدر شناخت و پاس داشت.

بی‌شک حضور دولت و نهادهای حکومتی در این حرکت توفنده از جلال و ابهت آن می‌کاهد. اما علی‌رغم این موضوع اگر سازمان‌های بزرگ دولتی همتی در برآوردن نیازهای کلان این زائران ـ که از دست توده مردم بر نمی‌آید ـ داشته باشند بر شعاع آن افزوده‌اند. از باب نمونه کار توسعه سریع حرم مطهر اباعبدالله و گشودن راه‌های بسته اطراف حرم یا تقویت ایستگاه‌های مخابراتی برای ارتباط آسان تلفنی یا ایجاد خط آهن مواصلاتی برای بازگرداندن این همه زائر از کربلا به سایر شهرها قطعا از مردم ساخته نیست و انتظار می‌رود دستگاه‌های دولتی در این میدان انجام وظیفه کنند. البته رسیدگی‌هایی در حد پذیرایی و خدمات جزء را مردم به خوبی بر عهده دارند و هرگز برای انجام آن منتظر دولت نیستند.

اربعین مستند سازی شود

بی‌تردید این حادثه بزرگ باید به گوش همه جهان برسد و این معجزه شگفت در پیش روی همه مردم عالم قرار گیرد و در ابعاد جهانی تأثیر گذارد. اما گویا کمتر کسی به فکر ثبت این حماسه عظیم و گزارش مؤثر آن است. در طول این مسیر ده‌ها کیلومتری به ندرت می‌توان عکاس یا فیلمبرداری سراغ گرفت. برای مردم عراق این همه کاملا عادی است. در حد یک وظیفه که باید به صورت مستمر و بی‌منت انجام پذیرد و بلکه بدان افتخار شود. این همه خدمت و اخلاص یک تکلیف عادی است و یک برنامه معمول و جاری که قابل گفتن به شمار نمی‌آید.

این قدر عشق و ابتهاج و اخلاص و شعف موج می‌زند که هیچ زحمتی به چشم نمی‌آید، و هیچ اقدامی بزرگ جلوه نمی‌کند و هیچ ماجرایی عجیب نیست. اما برای میهمانانی که برای اولین بار به این صحنه چشم می‌دوزند قدم به قدم عظمت و شکوه است، لحظه به لحظه بزرگی و شگفتی است و همه چیز گفتنی و نوشتنی و ستودنی.

انواع خدمت‌ها، انواع خادمان، ترکیب جمعیت، هیأت‌ها، مشقت‌ها و ... که باید برای هریک مستندی بلکه مستندهایی تهیه کرد و به برترین شیوه نشرش داد.

تهیه مستندی از مشقت‌های این سفر قطعا از باب گلایه و شکوا نخواهد بود بلکه به هدف انعکاس اوج عظمت این حرکت استثنائی است که علی‌رغم این همه دشواری و رنج چگونه این ده‌ها میلیون انسان در این مسیر زرین قدم می‌گذارند و نیروی محرک این موج خروشان را تأمین می‌کنند؟

یک موضوع عجیب و دور از انتظار این که در طول این مسیر و در میان این همه جمعیت، نماز جماعت به صورت گسترده مشاهده نمی‌شود! با اینکه مردم عراق به اصل نماز و نیز به نماز اول وقت به خوبی اهمیت می‌دهند و برای آن فرهنگ‌سازی کرده‌اند اما در برگزاری نماز جماعت بسیار کند و بی‌اعتنا می‌نمایند. هنگام اذان در حسینیه‌ها و خیمه‌ها جمع می‌شوند و هر کس برای خود نمازی می‌خواند و می‌رود. این موضوع را یک بار در جمع 50 نفره‌ای که برای نماز ظهر و عصر گرد آمده بودند و هر یک نماز خود را به تنهایی اقامه کردند طرح کردم و توضیح خواستم. هیچ کس توضیح روشنی نداشت و معلوم شد که این ویژگی تنها از سر غفلت و ناآگاهی است و کاملا زمینه اصلاح و ترمیم دارد.

رسا – متشکریم از این که وقت خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید، در پایان اگر نکته ای هست بفرمایید.

نه نکته دیگری نمانده است، به امید این که جماعت‌های مستحکم و بنیان‌های مرصوص به این ظرفیت منحصر به فرد فرهنگ شیعی بیفزاید و دل‌های پراکنده را به هسته یک‌پارچه بندگی و ولایت تبدیل کند و آنچه باید در فرجام تاریخ صورت پذیرد هر چه زودتر به سرانجام رسد./1330/ج

گفت‌وگو از داود جعفری